Metropol Ölçeğinde Bir Kentsel Bakım Örneği: Guadalajara Kent Ormanları Ağı

YAZAN: Şulenaz Ünlü

Bakım, kent ölçeğinde kentsel yaşamın sosyal ve çevresel sürdürülebilirliğini artırmayı hedefleyen, etik ve kapsayıcı bir yaklaşımı temsil etmektedir. Kentsel gelişim çerçevesinde "bakım" kavramı, bireylerin hem fiziksel hem de sosyal ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik temel işlevler üstlenerek önemli bir yer edinmiştir. Bu yaklaşımla yürütülen projeler bireylerin, toplulukların ve çevrenin ihtiyaçlarını bir arada ele alarak daha adil ve yaşanabilir kentler oluşturmayı amaçlar ve etki ettiği topluluğun yaşam kalitesini artırmayı görev edinir.1

Kentsel bakımın birden fazla alt kırılımı ve uygulama ölçeği bulunmaktadır. Bu yazıda, metropol alan ölçeğindeki bir sosyo-ekolojik bakım örneğine değineceğiz. Sosyo-ekolojik bakım, çevre ekosisteminin parçalarının bakımlarının sağlanması ve ilgili alanların işlevsel hale getirilmesiyle kentin yaşam kalitesinin artırılması yaklaşımına dayanır. Kentsel bakım başlığı altında planlanmış alanlarda çevreye saygı, erişilebilirlik, kapsayıcılık ve hoşgörü gibi kavramlar öne çıkmaktadır. Bu yaklaşımlar uygulamada benimsendiğinde, ortaya uzun ömürlü ve başarılı projeler çıkar, tıpkı Meksika’nın Guadalajara kentindeki bu örnek gibi:

Hızla büyüyen bir metropol olan Guadalajara, gelişimi süresince tahribata uğramış ormanları için örnek olacak bir proje ve yönetim anlayışı başlattı.

Meksika'nın batısındaki Guadalajara, ülkenin en büyük dördüncü şehri ve Jalisco eyaletinin başkenti olarak hızla büyüyen bir metropoldür. Metropol alanlarındaki kentsel ormanlar ve parklar bütüncül bir yaklaşımdan ziyade, bölgedeki 9 belediyeden biri tarafından yönetiliyor. Guadalajara'nın metropol alanındaki bu 9 belediye, geleneksel olarak kendi sınırları içinde bağımsız bir şekilde yeşil alanların yönetim sürecini yürütmekteydi. Ancak artan nüfus, plansız büyüme ve çevresel sorunlar karşısında bu modelin sürdürülebilir olmadığı anlaşıldı ve belediyeler arasında daha entegre bir yönetim ve planlama yaklaşımı geliştirilmesi üzerine çalışmalar başlatıldı. Bu yaklaşımın sonucu olarak 2010'larda Guadalajara, “IMEPLAN” adı verilen ve metropolün tüm yerleşim alanlarını kapsayan ilk katılımcı planlama modelini ortaya çıkardı. Bu model ile sadece yapılı çevrenin değil; doğal ve yeşil alanların korunması ve bu erişilebilirlik koşullarının iyileştirilmesi hedeflendi.

IMEPLAN, Meksika'nın ilk katılımcı metropol planlama enstitüsü olma özelliğini taşıyor. Aynı zamanda Latin Amerika’da da nadir görülen bir örnek.

IMEPLAN'ın temel yaklaşımı vatandaşları, uzmanları ve belediyeleri yuvarlak masa toplantıları, çalıştaylar, atölye çalışmaları ve eğitimler aracılığıyla metropol düzeyinde katılımcı planlama süreçlerine dahil etmekti. Oluşumun odağında ise plansız kentleşmenin olumsuz etkilerini azaltmak vardı. Bu kapsamda yapılan çalışmaların ana hedefi metropolün bütüncül yönetimini zayıflatan siyasi ve bürokratik engellerin üstesinden gelmek ve belediyeler arası iş birliğinin yolunun açılmasını sağlamaktı.

IMEPLAN’ın katılımcı modeli, sadece yerel yönetimleri değil; aynı zamanda halkı da sürece dahil ederek kentin daha sürdürülebilir ve herkes için erişilebilir bir şekilde planlanmasını sağlamayı amaçlıyordu. Katılımcı planlamanın bu temel ilkesi kent ve çevre bakımı, toplumsal sağlık ve çevre koşullarının iyileştirilmesi adına önemli bir örnek oluşturuyor. Bu katılımcı yöntem sayesinde, Guadalajara’nın ormanları için de önemli bir adım atılmış oldu.

2019 yılında Guadalajara Metropoliten Ormanları Ajansı (AMBU) ormanların dönüşümü ve çevre üzerine çalışmalar yürüten akademisyenler ve gönüllüler tarafından kuruldu. Ajans, yerel belediyeler arasındaki iş birliğini geliştirerek tüm metropol alanındaki parkları, ormanları ve büyük yeşil alanları yönetiyor. AMBU, yerel yönetimler arasında koordinasyon sağlamakla kalmayıp aynı zamanda yeşil alanların korunması ve ekolojik restorasyon konusunda erişilebilirliği de arttıracak yeni kriterler de geliştirdi. Bu kriterlerle birlikte kentsel bakımın sadece fiziksel altyapının değil, aynı zamanda çevresel dengenin korunmasını da içermesi gerektiği vurgulanıyor.

AMBU sadece çevreyi korumakla kalmıyor; aynı zamanda toplumu çevre bilinci konusunda eğitmeye yönelik çeşitli projeler de yürütüyor.5 Yeşil teknolojilerin entegrasyonu ve çevre eğitimine verdiği önem, bu ajansın etkinliğini artırıyor. Bunların yanı sıra şehirdeki yeşil alanların finansmanı için yenilikçi bir model de geliştirerek hem devletin sağladığı kaynaklarla hem de şirketlerden ve bağışlardan elde edilen gelirlerle yeşil alanlar yönetiliyor ve bunların zamanla bakımsızlıktan tahrip olması engelleniyor.

Şehirdeki parklar ve ormanlar, özellikle halkın daha sağlıklı yaşam alanlarına erişebilmesi için büyük önem taşıyor.

Geliştirilen  bu model, yalnızca çevreyi korumakla kalmıyor; aynı zamanda bu alanların herkes için erişilebilir olmasını da sağlıyor. Yeşil alanların fiziksel olarak herkesin kullanımına sunulması, toplumun sağlık ve bakım koşullarını iyileştirme açısından kritik bir öneme sahip. Ayrıca şehirdeki büyük yeşil alanlar, sosyal etkileşim ve dinlenme alanları olarak işlev görüyor. Global ekonomik kırılganlıkların sosyal eşitsizlikleri daha da derinleştirdiği göz önünde bulundurulduğunda, bu tür kamusal alanların erişilebilir olması, şehrin daha adil ve sağlıklı bir yapıya kavuşmasına olanak tanıyor.

Yeşil alanlara yönelik bütüncül bir kentsel bakım projesinin uygulanması “herkes için erişilebilirlik” yaklaşımı bakımından büyük bir etki yaratıyor. Ormanların sağlıklı olması, şehirde yaşayan insanların temiz hava, biyolojik çeşitlilik ve doğal kaynaklara erişimini kolaylaştırıyor. Bu tür projeler, kentsel bakımın çevresel yönüyle doğrudan ilişkili ve aynı zamanda kent sakinlerinin yaşam kalitesini önemli ölçüde arttırarak kentsel refaha katkı sağlıyor.

Bütün bunlara ek olarak Guadalajara’nın ormanlarının kullanımının sosyal ve fiziksel rekreatif aktivitelerle desteklenmesi, şehir sakinlerinin ormanlara daha da çok sahip çıkmasını sağlıyor. Bu tür etkinlikler sayesinde kentliler yaşadıkları alanlarla bağ kurarak bu alanların çevresel bakımlarından da sorumlu olduklarını hissediyorlar.

Guadalajara, kentsel bakım kavramına kattığı yeni bakış açısıyla  ilham veren  bir uygulama olmayı başarıyor.    

Guadalajara'nın metropol alanındaki yeşil alanları yönetme biçimi ve benimsediği katılımcı planlama yaklaşımı, yalnızca Meksika için değil, küresel ölçekte de birçok şehir için ilham kaynağı oluyor. Şehir, çevresel sürdürülebilirliği sağlama ve yerel halkın yaşam kalitesini artırma hedefi doğrultusunda, kentleşmenin getirdiği zorluklara yenilikçi çözümler üretmiştir. Bu bağlamda Guadalajara, yeşil alanları yalnızca dinlenme ve eğlence mekanları olarak değil, aynı zamanda ekosistemlerin korunması ve şehir sakinlerinin fiziksel ve ruhsal sağlığının desteklenmesi için hayati önem taşıyan alanlar olarak ele almaktadır.

Metropolün uyguladığı bu yaklaşımlar, çevre koruma ile toplumsal katılımı bir araya getiren gerçek bir "kentsel bakım" örneği sunmaktadır. Şehir, doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve kent ekosistemlerinin iyileştirilmesi için yerel halkın aktif katılımını teşvik ederek karar alma süreçlerini daha kapsayıcı hale getirmiştir. Bu süreç, yalnızca çevresel faydalar sağlamakla kalmayıp aynı zamanda topluluklar arasında sosyal bağları güçlendiren bir platform yaratmıştır.

Guadalajara, "sosyo-ekolojik bakım" anlayışını benimseyerek şehirlerin geleceğinde çevreyi korumanın ve toplumsal katılımı sağlamanın ne kadar hayati olduğunu gözler önüne sermektedir. Şehrin bu öncü yaklaşımı, sadece ekolojik sürdürülebilirliği desteklemekle kalmayıp aynı zamanda daha adil ve yaşanabilir kentler inşa etme yolunda önemli bir model sunmaktadır. Bu vizyon, küresel ölçekte  ilham verici olmasının yanı sıra  Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nı gerçekleştirmede de önemli bir adımdır.

Kaynaklar:

Cohen, N., & Knierbein, S. (2022). Social inequalities, uneven space and care. Care and the City: Encounters with Urban Studies, ss.37-42.

Molina, J. P. (2024, November 12). Building caring cities: The power of care in urban design http://bit.ly/3OFyh6H

Silva, E., & You, N. (2022). Environmental sustainability and resilience in North America. Urban Innovation and the Implementation of the New Urban Agenda - Local Implementation of the New Urban Agenda, s.21.

C40. (2020, Ocak     ). Guadalajara's urban forests network. https://www.c40.org/case-studies/guadalajara-urban-forests/

AMBU, (n.d.) ¿Qué es la Agencia?. Agencia de Bosques Urbanos. https://bosquesurbanos.mx/

Marchigiani, E. (2022). Healthy and caring cities: Accessibility for all and the role of urban spaces in re-activating capabilities. Care and the City: Encounters with Urban Studies, ss. 75-87.

Pint, J. (2024, Kasım     1). Why Guadalajara’s parks are an urban oasis. Mexico News Daily. https://mexiconewsdaily.com/culture/urban-parks-guadalajara-city-parks/