Bir Şehir Kadınlar Etrafında Yeniden Düzenlenebilir mi?

YAZAN: Luz Amparo Medina, Phare Global Territories Uluslararası Danışmanı

Kolombiya'nın başkenti Bogota'nın seçilen ilk kadın belediye başkanı olan Claudia López’in yanıt aradığı soru şuydu: Bir şehir kendini kadınlar etrafında yeniden organize edebilir mi? Onun dört yıllık görev süresinin sonunda ve halefinin ilk döneminin ardından bu sorunun yanıtı "evet" oldu. Claudia López, Ekim 2019'da, Kadın Danışma Konseyi’nin (şehrin taban örgütü kadın gruplarını bir araya getiren koordinasyon organı) desteğiyle seçildi. Bu süreçte, ilk bakım sistemini kurma taahhüdünde bulundu. Yerel kamu politikaları perspektifinden bakıldığında bakım sistemi, sosyal hizmetlerin kadınların ihtiyaç ve özelliklerine göre uyarlanarak sunulmasının bir yoludur. Aynı zamanda, kadınların bu hizmetlere erişimini kolaylaştırmayı hedefleyen bir şehir planlama ilkesidir.

Kadınların Ücretsiz Bakım Emeği ve Zaman Yoksulluğu

Bakım sistemleri, muhtemelen evrensel bir gerçekliğe cevap verir, ancak bu durum özellikle Küresel Güney ülkelerinde daha belirgindir. Sağlık ve emeklilik hizmetlerine kaliteli erişimi garanti eden sosyal güvenlik sistemlerinin yokluğunda, çocukların, yaşlıların ve engelli aile üyelerinin bakımı büyük ölçüde kadınların omuzlarına yüklenir. Kadınların, ücretsiz bakım emeği yükü nedeniyle yaşadığı “zaman yoksulluğu,” onların erişebileceği eğitim, mesleki gelişim ve yaşam kalitesi fırsatlarını azaltır. Bu da ekonomik özerkliklerini ve siyasi yaşama katılımlarını sınırlar.

Bogotá’daki Kadınların Sosyoekonomik Durumu

Yaklaşık 8 milyon nüfusa sahip olan Bogotá’da nüfusun %52’sini kadınlar oluşturur ve bu kadınların 1,2 milyonu (%30), sosyoekonomik açıdan kırılgan koşullarda yaşamaktadır. Sistem tasarlandığında, bu kadınların %20'si kronik hastalıklardan mustarip olduğunu, %33’ü boş vakitlerinin olmadığını, %70’i lise sonrası eğitime devam etmediğini ve %90’ı düşük gelirli olduğunu bildirmiştir.

Bakım Sisteminin Hedefleri

Bogotá’nın bakım sistemi, ücretsiz bakım emeğinin ekonomiye katkısını tanımayı (şehrin GSYİH’sinin %13’üne denk geldiği tahmin edilmektedir), bakım emeğini kadınlar ve erkekler arasında adil bir şekilde yeniden dağıtmayı ve ücretsiz bakım emeğini azaltmayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, sistem, ulusal hükümet, şehir yönetimi, özel sektör, toplum ve aile üyeleri arasında paylaşılmış bir sorumluluk yaklaşımıyla bakım taleplerini karşılamak için yeni veya mevcut hizmetleri bir araya getirir. Bu sayede, bakım veren kişiler, kendilerine zaman ayırarak eğitimlerini tamamlayabilir, gelir elde edebilir ve siyasete katılabilirler.

Bakım Sistemi ile Sunulan Hizmetler

Bu kapsamda, bakıcılara sunulan hizmetler; eğlence, sosyo-duygusal ve hukuki destek gibi refah aktivitelerini; eğitim ve gelir elde etme fırsatlarını içerir. Bakıma ihtiyaç duyan kişiler için ise profesyonel bakım hizmetleri ve eğlence aktiviteleri sunulmaktadır. Son olarak aile üyelerine, özellikle erkeklere yönelik kültürel değişim atölyeleri düzenlenir. Herkesin bakım vermeyi öğrenebileceği anlayışıyla “Erkekler İçin Bakım Okulu” kurulmuş ve burada eşler ve oğullar yemek yapmayı, ev işlerini yürütmeyi ve kız çocuklarının saçlarını taramayı öğrenmektedir.

Bogotá’nın Bakım Sisteminin Yenilikçi Yaklaşımı

Bu hizmetlerin birçoğu şehirde zaten mevcut olsa da Bogotá’nın bakım sisteminin yeniliği, bu hizmetlerin sağlanmasının üç ilke doğrultusunda uyarlanması ve sunulmasında yatmaktadır. İlki ve belki de sistemin en yapısal özelliği eşzamanlılıktır; yani, bakım veren kadınlar tercih ettikleri aktivitelere katılırken bakımları üstlenilen kişiler planlanmış yönlendirilmiş hizmetlerden faydalanır. Örneğin kadınlar yoga dersleri alırken veya eğitimlerine devam ederken çocuklarını "Sana Bakmanın Sanatı" atölyelerine bırakabilir ya da kıyafetlerini halka açık çamaşırhanelerde yıkayabilirler.

Esneklik ve Hizmetlerin Uyarlanması

İkincisi esnekliktir; mevcut altyapı ve hizmetlerin sisteme entegre olacak şekilde uyarlanmasıdır. Bu şekilde okullar, vatandaş hizmet merkezleri, sağlık merkezleri veya adalet evleri gibi kamu altyapıları, bakım sistemi mantığına uygun hizmetlerin birbirini tamamlayarak sağlanması için birer merkez haline getirilmiştir. Hizmet sunum saatleri de kadınların ihtiyaçlarına daha iyi yanıt verecek şekilde düzenlenmiştir.

Yakınlık ve Erişim Kolaylığı

Üçüncü ilke ise yakınlıktır; bakım sistemini en çok ihtiyaç duyan kadınlara yaklaştırmayı hedefler. Bu amaçla:

• Kadınların sistemin hizmetlerine ulaşmak için 800 metreden fazla yürümek zorunda kalmamalarını sağlayan Bakım Blokları,
• Şehrin %70’inin kırsal ve erişimi zor olduğu göz önüne alınarak dağınık nüfuslara ulaşmayı hedefleyen Bakım Otobüsleri,
• Özellikle sağlık hizmetlerini içeren evde bakım hizmetlerini sağlayan sistem, aynı zamanda bakım verenlere yönelik hizmetlerden faydalanmalarını sağlar.

Bakım Bloklarının Yaygınlaştırılması

Aralık 2024 itibarıyla 25 Bakım Bloğu açılmış olup, Arazi Kullanım Planı’na göre 2035 yılına kadar 45 blokun kurulması hedeflenmektedir. Blokların açılacağı yerlerin belirlenmesinde dört değişkeni içeren bir önceliklendirme endeksi oluşturulmuştur: bakım talebi (%25), bakıcı yoğunluğu (%25), yoksulluk düzeyleri (%25) ve bölgesel katılımcı bütçelerde bakıcılar için önceliklendirilmiş eylemler (%25). Bogotá’nın veri yönetimindeki önemli avantajı, bu endeksin uygulanmasını mümkün kılmaktadır.

Bakım Sisteminin Etkileri

Eylül 2023 itibarıyla, Bogotá’nın bakım sistemi aracılığıyla 550.000’den fazla bakıcı hizmetlerden faydalanmıştır. Çocuklara yönelik hizmetlerle bakıcıların 13.664 saati serbest bırakılmış; özel bir şirketin bağışladığı çamaşırhane hizmeti sayesinde 12.138 saat tasarruf edilmiş; 34.513 kadın lise mezunu olmuş, dijital okuryazarlık eğitimi almış veya Ulusal Öğrenme Hizmeti tarafından sertifikalandırılmıştır.

Yönetim ve Kurumsallaşma

Bu girişimin yönetimini kolaylaştırmak ve kurumsal yönetişimi sağlamak amacıyla Kadınlar Sekreterliği liderliğinde, yerel hükümetin 13 sektörü tarafından sağlanan hizmetleri koordine eden Bakım Sistemi Sektörler Arası Komisyonu kurulmuştur. Ayrıca, Şehir Meclisi bu sistemi kamu politikası olarak ilan etmiş ve böylece politik döngünün ötesine geçerek kurumsallaşmasını sağlamıştır.

Uluslararası Tanınırlık ve İlham Kaynağı

Sistemin ölçeği ve kapsamı, Belediye Başkanı Claudia López’in siyasi iradesini ve doğrudan katılımını yansıtmaktadır. Bu, Guangzhou Uluslararası Kentsel İnovasyon Ödülü veya Bloomberg Hayırseverlik Küresel Belediye Başkanları Mücadelesi gibi ödüllerle tanınan yönetiminin başlıca miraslarından biridir. Bu sistem, diğer şehirleri de kadınların zaman yoksulluğunu ele almak ve onların topluma katkılarını artırmak adına somut adımlar atmaya teşvik etmeyi hedeflemektedir.