Gelecek Şehirlerin Tasarımında Yapay Zekâ ve Katılımcı Yaklaşım
UrbanistAI Kurucu Ortaklarından Damiano Cerrone ile yaptığımız röportajda yapay zekanın gelecek şehirlerin tasarımında toplulukları güçlendirme rolünü ve insan odaklı kent tasarımında yapay zekânın evrimini inceledik.
Röportaj: Hatice Çetinlerden
Katılımcı planlama ve ortak tasarım için bir üretken yapay zeka platformu olan UrbanistAI'nin kurucu ortağı Damiano Cerrone ile yaptığımız röportajda yapay zekâ destekli katılımcı planlama ve tasarımın dönüştürücü potansiyeline odaklandık. UrbanistAI, kendini “şehirlerimizin geleceğini yeniden hayal etmek için bir katılımcı tasarım platformu” olarak tanımlıyor ve kamu sektörü için şehir araştırmaları ve politika tasarımına odaklanıyor. Cerrone, yapay zekânın mimarlık rolleri üzerindeki etkisini açıklarken, GenAI'nın (üretken yapay zeka) gerçek zamanlı iletişim aracı olarak entegrasyonunu vurguluyor ve sakinlerin beklentilerini mimarların tasarımlarıyla birleştiriyor. UrbanistAI'ın Tallinn'den Helsinki'ye kadar dünya çapındaki iş birlikleri, kapsayıcı yönetişim konusundaki inovasyonlarını ve hızlı şehir dönüşümlerini nasıl kolaylaştırdığını gösteriyor. Şehirlerin dönüşümünde etik ve kapsayıcı bir teknolojik yaklaşım benimsemek için gerekenlerin altını çiziyor.
Kentsel alanların şekillenmesinde yapay zekanın vatandaşlara ne gibi katkılar sağlayacağını öngörüyorsunuz?
Vatandaşların kentsel tasarım sürecinde rol alması, sadece geri bildirim vermeyle değil aynı zamanda bu süreçte aktif bir şekilde bulunması ile mümkün olabilir. Bu yaklaşıma geçiş sürecinde, katılımcı kentsel planlamayı mümkün kılmak için yapay zekanın imkanlarından faydalanılmaktadır. Katılımcı kentsel planlama, yüz yüze atölye çalışmaları aracılığıyla katılımcıların yeni kentsel tasarım konseptlerini işbirliğiyle oluşturup daha sonra bu konseptler arasında oylama yapmalarını öngörmektedir. UrbanistAI ile ortaklaşa düzenlediğimiz bu atölye çalışmaları ve etkinlikler, tasarım üretilen toplantılar olmaktan daha fazlasını yapıyor; toplum katılımını teşvik ediyor ve yerel ilişkileri güçlendiriyor. Bu yaklaşım, vatandaş girdisini genellikle yalnızca veri noktalarına indirgeyen geleneksel yöntemlerin aksine anlamlı ve toplum merkezli kentsel alanlar yaratmak için şehirlerin kolektif zekasından yararlanmaya odaklanmaktadır.
Yapay zekanın kentsel planlamada gittikçe daha yaygın bir şekilde kullanıldığını göz önünde bulundurursak, günümüzde daha insan merkezli bir yaklaşımı hakim kılmak için mimarların rollerinin nasıl bir dönüşüm geçirdiğinden bahseder misiniz?
Geleneksel olarak mimarlar kentsel planlamada kişisel yaratıcılıklarından, deneyimlerinden ve sezgilerinden ilham alırlar. Genellikle şehirler tarafından gerçekleştirilen planlama çalıştaylarına katılırlar veya anketlerin ve daha önce gerçekleştirilmiş olan çalıştayların sonuçlarını yorumlarlar. Bunu, ciddi miktarda post-it kağıt kullanarak yaparlar. Ancak bu uygulama evrim geçiriyor.
Şimdi, GenAI'nin (üretken yapay zeka) ortaya çıkmasıyla, mimarlar ve diğer paydaşlar, tasarım eğitim düzeylerinden bağımsız olarak gerçek zamanlı iletişim kurabilirler. Yapay zeka destekli bu araç, yeni tasarım konseptlerinin ve çözümlerinin gerçek zamanlı olarak oluşturulmasını sağlar. Bu özellik, vatandaşların fikirlerini görsel olarak ifade etme imkanı ile mimarların bu fikirleri entegre etme yeterlilikleri arasında bir nevi köprü görevi görür. Katılımcılarla kişisel bağlantılar kurma ve kent sakinlerine kolektif bir şekilde tasarım hazırlama veya talepte bulunma imkanı sunan bu modern yaklaşım, mimari ilhama yeni bir boyut katıyor.
UrbanistAI'nin dahil olduğu kayda değer bir örnek olarak Helsinki'de bir kentsel alanda gerçekleştirilen hızlı ve işbirlikçi dönüşüm gösterilebilir. Geçtiğimiz yaz düzenlenen bir çalıştayda iki cadde yaya bölgesi olarak belirlendi. Bu atölye çalışması, WSP ve Sweco mimarları tarafından yönetildi ve vatandaşlara ve girişimcilere bu caddelerin geleceğini birlikte tasarlama imkanı sundu. Şaşırtıcı bir şekilde, sadece beş aylık bir süre içinde ortak tasarım süreci tamamlandı ve caddeler kullanıma hazır hale getirilerek Haziran 2023'te halka açıldı. Bu örnek, UrbanistAI'nin kentsel planlama projelerinde kullanımının ne kadar kolay olduğunu ile toplum katılımını nasıl kolaylaştırabileceğini ve mimarların nasıl ortak tasarım programları yürütebileceğini gösteriyor.
Yapay zeka günümüzde mevcut şehir planlamasının dinamiklerini ne yönde değiştirdi? Önümüzdeki yıllarda daha güçlü bir dönüştürücü etkisi olacak mı?
Bu yıl, UrbanistAI'ı kullanarak dünya genelinde birçok kamu kuruluşuyla işbirliği yaptık ve kentsel gelişim uygulamalarına yenilikçi bir nefes kazandırmak için UrbanistAI'ı adapte etmeye başladık. Ortaklarımızı değerlendirirken öncelikle onların kendilerine has zorluklarını anlar ve sonrasında UrbanistAI'yi tasarım ve yönetişim uygulamalarını geliştirecek şekilde uyarlarız. Standart uygulamalardan farklı olarak UrbanistAI, özel üretken yapay zeka modellerinden ve uzman yapay zeka eğitim tecrübemizden yararlanarak ortaklarımızın yönetişim inovasyonuna öncülük etmesine olanak tanır.
Örneğin, yerel yönetimlerde katılımcı planlamada devrim yaratmak için Estonya İklim Bakanlığı ile birlikte çalıştık. Bu işbirliği, UrbanistAI'ın Tallinn Katılım Merkezi'nde kullanılmaya başlaması ile sonuçlandı ve vatandaşların, şehirlerinin geleceğinde aktif olarak söz almalarını sağladı. Helsinki'de vatandaşların WSP/Sweco'nun yardımıyla birlikte iki yaya caddesi tasarladıkları ve daha sonra geliştirdikleri bir projede yer aldık. Ayrıca, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı ile ortaklığımız kapsamında ilgili yetkililer, uzmanlar ve belediye başkanları ile kapasite geliştirme oturumları düzenledik ve UrbanistAI aracılığıyla iletişim uygulamaları geliştirdik. BAE'deki Başbakanlık Ofisi'nde bulunan Mohammed Bin Rashid Hükümet İnovasyon Merkezi ile Dubai için ilk yerli eğitilmiş üretken yapay zeka modelini geliştirdiğimiz önemli bir proje de devam ediyor. Bu girişim, devrim niteliğinde kentsel planlama uygulamaları için pilot projeler oluşturmayı amaçlıyor. Tampere Üniversitesi, TalTech, Luleå Teknoloji Üniversitesi ve Newcastle Üniversitesi gibi eğitim kurumları, UrbanistAI'ı kentsel planlama eğitim programlarına dahil etmektedir. An itibarıyla önümüzdeki yıl için inşaat ve gayrimenkul sektörü ile yeni proje ve işbirliği imkanları araştırıyoruz.
Yapay zeka, kaynak tahsisini optimize etme ve kentsel tasarımda verimliliği artırma potansiyeline sahip. Teknolojik ilerlemeler ile bir şehrin özgünlüğünü ve kültürel kimliğini korumak arasında nasıl bir denge kurabiliriz?
Özgünlük ve kültürel kimliğe odaklanan UrbanistAI, öncelikle bir ortak tasarım ve fikir üretim aracı olarak kullanılıyor. Katılımcı bir yaklaşımdan yararlanarak, sosyal ve ekolojik açıdan daha entegre bir şehrin gelişimine olumlu katkıda bulunan, yeni ortak fikirlerin oluşturulmasını kolaylaştırıyoruz. UrbanistAI, doğrudan bir tasarım aracından ziyade bir iletişim platformu olarak hizmet ediyor. UrbanistAI'ın temel amacı; vatandaşlar, uzmanlar, şehir yetkilileri, geliştiriciler, yatırımcılar, çocuklar ve bağlama bağlı olarak diğer çeşitli kişiler de dahil olmak üzere çeşitli paydaş ağlarının geleceğe yönelik fikirlerini, neşeli ve etkili bir şekilde geliştirmelerini sağlamaktır.
Bu araç, mimarlar ve geliştiricilerin, kent sakinlerinin taleplerini gözeterek ilerleyen aşamalarda kentsel planlamada alacakları kararları şekillendirmelerini mümkün kılıyor. Mimarlar ve geliştiriciler, bahsedilen atölye çalışmalarına liderlik etmeseler de genellikle katılım sağlıyorlar. UrbanistAI aracılığıyla oluşturulan görüntüler, nihai tasarımları değil, daha ziyade topluluğun istek ve fikirlerinin görsele dökülmüş halini temsil eder. Böylelikle Üretken Yapay Zeka (GenAI) yaklaşımımız kültürel kimliğin sürecin ayrılmaz bir parçası olmasını sağlamakta ve genellikle anketlere ve istatistiksel verilere dayanan geleneksel yöntemlere kıyasla daha kapsayıcı ve temsili bir yaklaşım sunmaktadır. Bu yöntem, yerel kültürel kimlikleri kentsel anlatının içine derinlemesine yerleştirerek planlama sürecini zenginleştirir.
Kentsel planlamanın işbirliğine dayalı doğası göz önünde bulundurulduğunda, kent sakinleri, mimarlar ve şehir yetkilileri de dahil olmak üzere çeşitli paydaşlar arasında etkili iletişim ve işbirliğini kolaylaştırmak için yapay zekadan nasıl yararlanılabilir?
2023 dünyasında "Bir resim bin kelimeye bedeldir" sözü her zamankinden daha geçerli, çünkü artık farklı grupların fikirlerini görsele dökmek, değerlendirmek ve iletmek için kullanabilecek araçlara sahibiz. Üretken Yapay Zeka (GenAI) ve UrbanistAI gibi araçlar bu konuda çok önemli bir rol oynuyor. Ancak burada altı çizilmesi gereken nokta, etkin etkileşimlerin teşvik edilmesidir. Kentsel planlamada yer alan paydaşlarla çalışırken, kentin farklı kültürlerini ve yaş gruplarını kapsayıcı ve temsil edici atölye çalışmaları düzenlemek, çabalarımızın önemli bir kısmını oluşturuyor. Örneğin, Helsinki gibi, 'yurttaşlar kurulu' olarak adlandırdıkları bir yapının oluşturulması için yoğun çaba sarf eden şehirleri ele alalım. Bu kurul, kent nüfusunun çeşitli yaş gruplarını, kültürleri, dilleri, coğrafi konumları ve yetenekleri temsil eden gruplardan oluşuyor. Amaç, kentin geleceğini, çeşitlilik içeren toplumunu gerçekten yansıtacak şekilde birlikte tasarlamak. Dikkat çekici bir şekilde, UrbanistAI, 7 ila 12 yaş arasındaki çocukları kentsel planlama sürecine dahil ederek, nispeten genç demografik gruplarda bile etkili olduğunu kanıtladı. Bu kapsayıcı yaklaşım yalnızca toplum duygusunu geliştirmekle kalmaz, aynı zamanda kentsel planlamanın tüm vatandaşların ihtiyaçlarını ve isteklerini yansıtmasını ve bunlara yanıt vermesini sağlar.
Yapay zekanın mimari ve kentsel tasarıma entegrasyonunun devam etmesinin önünde ne gibi zorluklar öngörüyorsunuz? Kentlerimizi şekillendirirken teknoloji bağlamında sorumlu ve kapsayıcı bir yaklaşım ortaya konulmasında etik hususları nasıl ele alabiliriz?
Katılımcı kentsel planlama amacı güden Üretken Yapay Zeka (GenAI) alanında karşılaşılan temel zorluklardan biri, eğitim modellerimize çeşitli ve doğal olarak kapsayıcı veri kümelerinin dahil edilmesini sağlamak. Bu bağlamda, ortaklarımızı yapay zeka eğitim kampanyalarına aktif olarak dahil ediyoruz. Bu, sadece UrbanistAI'yi kullanmayı değil, aynı zamanda vatandaşları şehirlerini fotoğraflamaya ve kişisel perspektiflerinden tanımlamaya davet etmeyi de içeriyor. Bahsedilen veri kümelerinin eğitim modellerine dahil edilmesi, toplumun benzersiz özelliklerini ve görüşlerini yansıtan yerelleştirilmiş bir üretken yapay zeka modelinin eğitilmesine yardımcı olur. Bir diğer önemli zorluk da ortak tasarım atölyelerinin kapsayıcı olduğundan emin olmaktır. Deneyimlerimiz, her yaştan insanın fikirlerini ifade etmek için yapay zekayı kullanma fikrini çekici bulması nedeniyle UrbanistAI'nin geniş bir yelpazedeki çeşitli katılımcı gruplarıyla etkili bir şekilde etkileşim kurduğunu gösteriyor. Ancak katılımcıların seçimi çoğunlukla katılımcı planlama sürecini başlatan kamu ve özel kuruluşlara düşüyor. Bu kurumlara kapsayıcılık uygulamaları ve mümkün olduğunca geniş ve çeşitli bir kitleyi çekecek yöntemler konusunda tavsiyelerde bulunmak için deneyimlerimizden yararlanıyoruz. Bu yaklaşım, katılımcı planlamanın daha temsili ve kapsayıcı olmasına yardımcı olarak bir topluluk içindeki farklı seslerin duyulmasını ve kentsel planlama sürecine dahil edilmesini sağlar.
*Bu yazı, Kent dergisinin Ocak-Nisan 2024 tarihli onikinci sayısında yayımlanmıştır.
*Derginin tamamını MBB Kültür Yayınları sitesinden buraya tıklayarak indirebilirsiniz.
