Selemet Belediye Başkanı Tatıana Badan ile Kente Dair
Selemet Belediye Başkanı ve Güneydoğu Avrupa Yerel Yönetim Birlikleri Ağının (NALAS) ilk kadın başkanı Tatiana Badan ile yerel yönetimlerin ulusal düzeydeki yeri, kent liderlerinin karşılaştığı mali kaynak eksikliği gibi sorunlar hakkında konuştuk.
Öncelikle, NALAS Başkanı olarak görevinizden dolayı sizi tebrik etmek isteriz. NALAS'ın ilk kadın başkanı ve kadın hakları savunucusu olarak, toplumsal cinsiyet eşitliği açısından NALAS'ın çalışmalarına kişisel katkınız ne olacak?
Her şeyden önce, insan hakları savunucusu olduğumu söylemek isterim. Şahsen ben ve temsil ettiğim organizasyon -Moldova Yerel Yönetimler Kongresi (CALM)- kamu yönetiminde kadınları aktif olarak destekliyoruz. Kadınlar için birçok bilgi, iletişim ve kapasite geliştirme etkinlikleri düzenliyoruz. Ancak en önemlisi akran iletişimine, yerel kamu yönetimden meslektaşlarının engin ve kapsamlı deneyimlerine ve tavsiyelerine erişmelerini sağlıyoruz. Bu, çok pratik ve çok talep edilen bir şey çünkü meslektaşlarımın kendi topluluklarında karşılaştıkları somut sorunlar veya durumlar diğer Moldova topluluklarında da var, hatta birçok toplulukta çünkü sorunlar oldukça benzer. Akran öğrenmesi özellikle yerel kamu yönetiminde yeni göreve başlamış kadın belediye başkanlarının operasyonel yöntemleri öğrenmelere için çok faydalı. Moldova Cumhuriyeti'ndeki yerel kamu idaresinde, yerel meclis sekreterleri, muhasebeciler, vergi tahsildarları, kadastro mühendisleri vb. gibi olağanüstü sayıda kadın istihdam edilmekte ve kapasitelerini geliştirmeleri de CALM için en önemli öncelik. Topluluğumuz da dahil olmak üzere topluluklarımızda, kadınlarla ve kadınlar için aktif olarak çalışıyoruz. Şu anda Selemet Yerel Kalkınma Stratejisini 2022 itibarıyla toplumsal cinsiyete duyarlı hale getirmek için çalışıyoruz, böylece toplumsal cinsiyete duyarlı yerel politikalarımız bütçe tarafından karşılanacak.
Daha önceki işlerinize baktığımızda, NALAS Başkanlığı'nın uluslararası bir kurumla ilk ilişkiniz olmadığını görüyoruz. 2016-2020 yılları arasında Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi Moldova Delegasyonu Başkanıydınız. Uluslararası arenada aktif bir belediye başkanı olmanın şehrinize neler kattığını ve liderlik etme şeklinize ne gibi katkılar sağladığını merak ediyoruz.
Moldova'da hem ulusal hem de yerel düzeyde iç sorunların çözümü uluslararası desteğe çok bağlı. Ulusal düzeyde, ülkemde yerel yönetim reformlarını savunuyoruz. Uzun zamandan beri, henüz CALM kurulmadan önce, politikacılarımız kendi halklarından çok uluslararası ortaklarımızı dinlemeye meyilliydi. Bu nedenle, daha kuruluşumuzun başında, hükümet reformlarını tasarlayan uluslararası ortaklarımıza yerel yönetim reformlarını savunmaya yöneldik. Şimdilik durum değişti ve CALM hem ulusal hem de uluslararası düzeyde bilinirliğe ulaştı, ulusal hükümetlerimiz ve parlamentomuz bizi duyuyor. Ancak, ulusal reformlarda uluslararası ortakların rolü de hâlâ önemli. Yerel düzeyde, özellikle pandeminin de etkisiyle iyice sınırlı bir hale gelen kaynakları da düşünürsek, uluslararası ortaklarla etkileşim topluluklarımız için ana finansman kaynağı. Dolayısıyla, topluluklarımız için toplayabildiğimiz bu ufak tefek kaynaklar, ağırlıklı olarak uluslararası kaynaklardan geliyor. Aslında, bir belediye başkanının hedeflerini gerçekleştirmesi ve bu hedeflerin ne gibi sonuçlar doğuracağı çoğunlukla uluslararası kaynaklara ve başkanın bu kaynakları geliştirmekte ne kadar yetkin olduğuna bağlıdır.
Aynı zamanda, kurulduğu 2010 yılından bu yana Moldova Yerel Yönetimler Kongresinin (CALM) Başkanısınız. CALM Başkanı olarak, ülkedeki diğer belediyelerin durumunu da yakından takip etme sorumluluğunuz var. Sizce bugün kent liderlerinin karşılaştığı başlıca sorunlar nelerdir ve bu zorluklara karşı mücadele etmek için temel araçlar neler olabilir?
Ülkemde kentsel belediyeler, kırsal belediyelerle oldukça benzer sorunlarla karşı karşıya. Kentler daha iyi durumda değil, üstelik kırsaldakilere kıyasla çok büyük de değiller. Ortalama nüfusa sahip köylerimiz ve nispeten küçük kasabalarımız var, bazen kentsel belediyeler kırsal olanlardan daha bile küçük. Nüfusu 30.000’i aşan çok az sayıda belediye var (net sayı vermek gerekirse 5). Bunlardan sadece ikisi 50.000'in üzerinde: başkent Kişinev ve en büyük ikinci şehir Bălţi.
Diğer belediyelerin sorunlarından bahsetmeden kentlerin problemlerinden bahsetmek kolay değil. Kent gelirleri pandemi sırasında bazı olumsuz eğilimler yaşadı tabii ki, ama genel olarak düşüş 2020'deki kadar keskin değildi. Moldova belediyeleri için fon sağlamak her zaman temel bir sorun olmuştur ve bazen cari harcamalar için yeterli kaynak bulmak zordur, hizmet ve altyapı yatırımlarından bahsetmiyorum bile. Olumlu tarafından bakacak olursak, Moldovalı uluslararası ortaklar desteklerini merkezi düzeyden yerel düzeye yönlendirdi ve bu anlamda birçok girişim 2019-2020'de başladı. Ancak bu girişimler kapsamında uygun sermaye yatırımları için ayrılan fon son derece sınırlı ve ülkedeki ve tüm belediyelerdeki kapsamlı ihtiyaçları karşılamak için yeterli değil. Ayrıca, pandemi sırasında şimdiye kadar pratikte hiçbir büyük yeni uluslararası taahhüt ortaya konulmazken, merkezi hükümet kaynakları da son derece kıt kaldı. Finansman dışında, çelişkili mevzuat da Moldova'daki yerel yönetimler için önemli bir sorun teşkil etmekte. Mevzuat çoğunlukla farklı yasama sistemlerinin (İngiliz, Alman, Fransız vb.) etkisi altında oluşturulmuş ve çoğu durumda yasama eylemleri kendi aralarında bağıntılı değil. Bu durum kafa karışıklığı ve belirsizlik yaratmanın dışında bir suistimal aracı olarak da kullanılabiliyor. Bahsetmem gereken üçüncü sorun ise 2017-2019 yıllarında özellikle yaygın olan bir durum, yani belediye başkanlarına yönelik baskılar, yıldırmalar ve merkezi düzeydeki siyasetin yerel işlere sürekli olarak müdahil olmasıdır.
Birçok yerel yönetim, sürdürülebilir kentsel kalkınma projelerini yürütmek için mali kaynak eksikliğinden muzdarip. Tüm dünyada COVID-19 salgınıyla birlikte finansal zorluklar daha da derinleşti. On yılı aşkın bir süredir kamu yönetiminde deneyim sahibi olan belediye yöneticilerine ve yetkililerine mali zorlukların üstesinden gelmeleri için neler önerirsiniz?
Gerçekten de günümüzdeki durum, sürekli olarak yeni fırsatlar arayarak mevcut tüm olasılıkları kullanmayı ve harekete geçmeyi gerektiriyor. Doğal olarak yerel yönetimlerimiz bunu her üç düzeyde de yapıyor: yerel, ulusal ve uluslararası. Modern zamanlarda evrensel bir çözüm beklemek zor, bunun yerine fon yaratma çabalarının tamamlayıcılığını ve sürekliliğini gözetmemiz gerekiyor. Moldova'daki birçok topluluk, diasporayı yerel fon yaratma etkinliklerine dahil etmeye çalışıyor.
Diğer bir boyut, iş ve yatırım merkezlerini yerel düzeyde ele almak ve bu zor zamanlarda iş için uygun koşulları sağlamak. Örneğin, halk için yerel düzeyde uygun iş ortamı yaratma çabalarımızın dışında, sokakların ve yolların rehabilitasyonuna, pazar yerinin inşasına, yeterli sokak aydınlatması ve su temininin sağlanmasına, yerel mini otel inşasına, yerel festivalleri ve fuarları sürekli olarak desteklemeye, turistik rotalar ve cazibe merkezleri inşa etmeye yatırım yapmayı başardık. Yerel yetkililer, açık çağrılar veya bölgesel programlar aracılığıyla ulusal ve uluslararası düzeyde her türlü finansmana başvurmaya çalışıyorlar. Aynı zamanda yerel yönetimlerimiz, fon toplama ve iş geliştirme dahil olmak üzere Avrupa ülkelerinden yerel yönetimler ve meslektaşları ile olan bağlantılarını ve ortaklıklarını maksimum düzeyde kullanmaya çalışıyor.
Değerli çalışmalarınız için 2014 yılında “Yılın Belediye Başkanı” unvanını aldınız. Görev süreniz boyunca Selemet Belediyesi'nin gerçekleştirdiği örnek projelerden bahsedebilir misiniz?
Yerel düzeyde iş geliştirme konusunda daha önce bahsedilen proje ve girişimlerin yanı sıra, halkım için yoğun çaba sarf edilen ikinci önemli alan sosyal sektör, ihtiyaç sahibi insanlarımıza destek. Bu amaçla ihtiyaç sahiplerine yönelik mali destekler dışında anaokulu, okul, kütüphane, müze, sosyal merkez ve kültür merkezi için çok çeşitli projelerimiz oldu. Özellikle çocuklar ve yaşlılar başta olmak üzere göç sonucunda geride bırakılan fertlerin bakımı için çok fazla zaman, emek ve kaynak harcanmakta. Çocuklar ve yaşlılar genellikle bizim asıl ilgi odağımız. Çocukların bilgisayarları, interneti kullanabilmeleri, bir şeyler öğrenebilmeleri ve dünya ile sürekli iletişim halinde olabilmeleri için kültür ve kütüphane olanaklarımızı sağlamlaştırmaya çalışıyoruz. Moldova'nın güneyine özgü bir müzik okulumuz var. Yaşlılar için özel bakım ve insani yardım sağlıyoruz. İnsani yardımdan ayrıca bahsetmeliyim, başka ülkelerin kuruluşlarından ve belediyelerdeki ortaklarımızdan sürekli önemli ölçüde destek alıyoruz. Özellikle pandemi sırasında tıbbi malzemeler de dahil olmak üzere yardımlar aldık. Bu zor zamanlarda bize destek olan tüm kişi, ülke ve kuruluşlara çok müteşekkiriz.
Daha önceki röportajlarınızdan birinde, başarınızın anahtarının vatandaşların güveni olduğunu söylemiştiniz. Vatandaşların Selemet'e olan güvenini nasıl kazandınız ve onların size ve liderliğinize olan güveni belediye çalışmalarının başarısına nasıl katkı sağlıyor?
Gerçekten de anahtar, güven. Özellikle kırsal topluluklarda yerel düzeyde bir şeyler yapmak için insanların sürekli güvenine ve desteğine ihtiyaç var. Yerel kaynaklar oldukça sınırlı, ihtiyaçlar ise sonsuz ve tüm köyün, tüm topluluğumuzun katılımı olmadan çok az şey yapabiliriz. İnsanları dahil ederken, önce güvenlerini kazanmak gerekiyor ve elbette güven hemen kazanılmaz, zaman ve emek ister. İlk adım, ülkemin en demokratik seçimleri olan yerel seçimlerdir. Eğer seçilmeyi, belediye başkanı olmayı başardıysanız, bu zaten belli bir güven anlamına gelir. Ancak bunu hafife alıp sadece bu güveni harcayamazsınız, bu güvenin sürekli olarak inşa edilmesi ve sürdürülmesi gerekir. Bu çerçevede, böyle bir güvenden gelen madalyonun öbür yüzünden bahsetmek zorundayım. Moldova kırsal toplumunda belediye başkanı olmak tüm boş zamanlarınızı, tüm düşüncelerinizi ve hatta bazen sağlığınızı, tüm kişisel ve sosyal hayatınızı oradaki insanlara adamak anlamına gelir. İnsanlar sizinle sokakta karşılaşıp sorunlarını konuşmaya başlayabilir, ofisinize gelir... Başka işlerle ne kadar meşgul olursanız olun cevap vermelisiniz, onları dinlemelisiniz. Yerel yönetimlerin yetkisinde olmayan konularda sizi muhatap bilirler, merkezi otoritelere çok az güvendikleri için belediye başkanlığından başka gidecek yerleri de yoktur. Ülkemde genel olarak insanların en fazla yerel yönetimlere güven duymasının nedeni bu.
Son olarak, mesleki başarınız ve reformlara aktif katılımınızla yakın zamanda Moldova'da en seçkin ulusal figür ödülü aldınız. Yerel düzeyde öncülük ettiğiniz hangi başarı ve reformlar, öne çıkmanıza neden oldu?
Çalışmalarıma yönelik bu takdir nişanı beni oldukça onurlandırdı ve bu takdiri tüm CALM meslektaşlarımla paylaştım. CALM'ın kuruluşundan bu yana geçen 12 yıl boyunca, ülkemdeki yerel yönetimin çok sayıda önemli sorununu çözmeye hiç de hevesli olmayan bütün merkezi hükümetlerle oldukça gergin ilişkiler içindeydik. Merkezi yetkililerin dikkatini yerel yönetimlerin karşılaştığı büyük sorunlara ve zorluklara çekmek için protesto mitingleri düzenliyorduk. Sonunda, 2016'dan beri birkaç kilit sorunu çözebildik: ekonomik anlamda bir miktar ademi merkeziyetçilik elde ettik (kişisel gelir vergisinin tamamı, yol vergisinin yarısı, hatta kurumlar vergisinin küçük bir kısmı) ve yerel yönetimlerin Anayasa Mahkemesi'ne, Parlamento'ya, bakanlar kurulunun haftalık oturumlarına erişimini sağlamayı başardık, bağışçıların dikkatini çektik ve yerel düzeye odaklanmalarını sağladık. CALM'ın bu başarıları ve Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartında da belirtilen Avrupa değerleri olan yerel demokrasi ve yerel özerkliği, Moldova Cumhurbaşkanı tarafından ülke ve ulusal kalkınma için önemli olarak kabul edildi. Yerel yönetimlerden meslektaşlarımla birlikte, bu onurun yalnızca geçmişin tanınmasını temsil etmekle kalmayıp, aynı zamanda yerel kamu yönetiminde gelecekteki reformlar ve iyileştirmeler için olumlu bir emare olacağı ümidi içindeyiz.
*Bu yazı, Kent dergisinin Ekim-Aralık 2021 tarihli altıncı sayısında yayımlanmıştır.
*Derginin tamamını MBB Kültür Yayınları sitesinden buraya tıklayarak indirebilirsiniz.
